Image

Turabi Saltık
Kafkas Tarihinden Yapraklar
Turabisaltik@mynet.com
Tüm Yazıları

01 Haziran 2010, Salı

Nart Mitolojileriyle Yunan Mitolojilerinin İlişkisi

Kafkas mitolojisinde Nart Seteney’in oğlu Sosrukua’nın doğuşu öyküsünde; Nart Tlepş kızgın taşı çekiciyle kırar. Kızgın taştan Sosrukua doğar. Sosrukua’yı Nartların Demircisi Tlepş maşasıyla tutar, suya daldırır. Vücudunu çelikleştirir. Seteney, onu iyi bir savaşçı olarak yetiştirmesi için Tlepş’in yanına verir. Tlepş, Sosrukua’yı eğitir, ona tılsımlı silahlar yapar. Her türlü savaş taktiklerini, ata binmeyi ve kılıç kullanmasını öğretir.
 Nart Tlepş’in özellikleriyle Yunan mitoloji kahramanı Hepahistos’un özellikleri benzeşim halindedir. Ancak Hepahistos aşağılık duygusuyla dolu, çirkin ve topal olan ateş ve demircilerin piri sayılan bir Yunan tanrısıdır. Akhileus, Troya savaşına giderken annesi Thetis Hepahistos’a gider, efsunlu silahlar yapmasını ister. Bu silahlarla halka kötülük eder.
Kafkas Demirciler tanrısı Nart Tlepş ise yaptığı araç ve gereçleri, geliştirdiği tılsımlı silahları Nart halkının yararına kullanır. Hepahistos halka zarar verir. Diğer tanrılarla kavga eder. Annesi bile Hepahistos’un kötülüğünden kurtulamaz. Zincirlerle sakladığı bir taht yaparak annesine götürür. Annesi tahta oturunca zincirlerle bağlanıp bir daha kurtulamaz. Hepahistos kötülük yapmaktan kendini alamayan bir mitoloji kahramanıdır. Nart Tlepş ise iyilik ve mutluluk uğruna çalışır. Demirden tarım araçlarını ve yaptığı silahları Nart halkının uygarlık gereksinimlerinde kullanır. Faydalı buluşlarında en büyük desteği Nart Seteney’den görür. Seteney, güzelliğinin yanında aynı zamanda bilgedir. O, pek çok defa Tlepş’le ortaklaşa kararlar alır. Tlepş Demirciler tanrısıdır ve halkın mutluluğu peşindedir. Hepahistos da demirciler piridir fakat halkına hainlik ve kötülük eden bir tanrıdır. Demirci Nart Tlepş’in destana göre bir dökümhanesi vardır. Seteney sık sık dökümhaneye gider, Tlepş’in çalışmalarını gözler.
 “Örsü taştan, çekici ağaçtan olduğu için yoruluyor!” diye kendi kendine söylenir.
Nart bilge kadını Seteney:
“Tlepş’in örsü ve çekici demirden olsa, bu denli yorulmazdı” diyerek çözüm arar.
Ağaçtan çekiç ve örs modeli yapar. Bunu kendisinin yaptığını onuru incinmesin diye Tlepş’e söylemez. Gizlice dökümhanede görülecek bir yere indirir. Tlepş gelip gördüğünde bu maketin demirden şeklini yapar, böylelikle ilk defa çekiç ve örsü icat eder. Ancak Nart Tlepş, çalışmalarını sürdürürken ateşten aldığı kor halindeki demir parçaları ellerini yakar. Bunu bilen Nart Seteney:
“Nasıl etsem de, Tlepş’in elini yanmaktan kurtarsam?” diye düşünür.
Destanda o güne kadar henüz biri çıkıp bir tutak aleti yapmamıştır. Gene Nart destanlarında anlatıldığına göre:
Seteney günün birinde suya giderken yolda iki küçük yılan yavrusuyla karşılaşır. Boyunları birbirine sarılmış yılanları bir çubuğa takar. Doğruca dökümhaneye, demirci Nart Tlepş’e götürür.
“Bunun gibi demirden bir alet yap, ellerin ateşte yanmaktan kurtulsun” der.
Nart Tlepş, erimiş demirden yılanların birbirlerine sarılmış şeklilerini yapar. Böylece ilk kerpeten ve maşa aracını insanlığa armağan eder. Nart Tlepş, demir işçiliğinin ilk kurucusu ve koruyucusudur. Nart Destanlarında Tlepş, demirden yaptığı pulluk, kazma gibi madeni araçlarla hep çiftçinin dostu olmuştur. Yer yer Ateş tanrısı yer yer de Demirciler tanrısıdır. Kendisinden önceki imgesel Nart tanrılarından olan Yıldırım tanrısı Şıble’nin biraz evrimleşmiş halidir.  
Nart Tlepş, Kafkas toplumunun sosyo - ekonomik yapısının değişimine paralel olarak demir çağının, demir işçiliğinin başlatıldığı dönemin Nart tanrılarındandır. Destanlar da işlenen konular ve kahramanların görevleri her yüzyıl boyunca başka olay ve kahramanlara dönüştürülerek birbirlerini peşi sıra sürüklemişlerdir. Bir çağın kahramanı rahatlıkla diğer çağda başka bir kahraman rolüne büründürülmüştür. Sonraki yeni yüzyıllarda Kafkas toplumunun arasında yaratılan yeni kahramanlar olmuştur. Nart destanlarında ünü en yaygın olan erkek kahramanlardan biri de Sosrukua’dır. Tarih öncesi çağlardan anlatılarak ünü günümüze ulaşan Nart kadını Seteney, Sosrukua’nın manevi annesidir. Anaerkil toplum ilişkilerinin egemen olduğu süreçte Nart kadın kahramanı Seteney, Nart kavminin başkanıydı. O tek başına bu kavmin önderiydi. Güzellikte, bilgelikte, erdemlilikte birinciydi. Anaydı ve öncüydü. Derde giren Nart toplumunun kurtarıcısıydı. Tek başına Nartların danışma organıydı. Kafkas toplumu ne zamanki ataerkil sürece geçti, bütün kadın tanrıçaların yerini erkek tanrılar almaya başladı. Nart Seteney:
“Öğüt artık kadının elinden alındı” dedi.
O vakit Nart Sosrukua öne çıktı:
“Kadın sözünün kılavuzu olmaz!” dedi.
Kadın erki sona erdirildi. Gene de Nart destanlarının tüm ünlü kahramanları hep ölmüştür. Ancak destan tekstlerinin hiç birinde Seteney’in öldüğüne rastlanılmaz. Nart kahramanlarından hiç biri Seteney’in ününü yok edememiştir. Seteney övgüsü; güzelliği, bilgeliği ve erdemliliği yok olmamıştır. Onun özelliği ve adı Kafkas toplumunda kadına duyulan saygı ve anneye duyulan övgüye dönüştürülmüş, Çerkes kızlarına isim olarak verilmiş ve günümüze getirilmiştir.

Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.