Kafkasya’da Nüfus Değişimleri

Kafkasya’da Sovyet döneminde bölgelerde nüfus farklılıklarının eşitsizliğini azaltmayı hedefleyen siyasi politikalar vardı. Nüfus dağılımı, coğrafi koşullar göz önüne alınarak ona göre planlamalar yapılmaktaydı. Rusya Federasyonu (RF) içinde 1991’lerde pazar ilişkileri, ekonomik alanda nüfus demografik alanlarına kaydırılmıştı. 1991’den başlayarak RF’de nüfus artışı azalmışken, Kafkasya’da büyüyen bir nüfus artışı olmuştur. RF içinde Kafkasya, büyüyen nüfusa sahip bölgelerin en başında gelmektedir.

RF’deki cumhuriyetlerde nüfus hareketlerinde yer değiştirmeler, ekonomik yer değiştirmeler halinde olurken, ayrıca istikrarsız bölgelerden ayrılanlar, Kafkasya özelinde Stavropol Krayı’nı tercih etmişlerdir. Stavropol Krayı, tercih edilen yer olmuştur. Bu bölgenin nüfus hareketleri içerisinde tercih edilmesinin temel nedenleri; bölgede nispi olarak istikrarlı yapısı ve cazip istihdam olanaklarıdır. Hem Rus etnisitesi hem de Kafkas etnisitesi tarafından öncelikli buralara yerleşme tercih edilmiştir.

Kafkasya’da Dağıstan’dan Dargiler ve Avarlar, Karaçay-Çerkes ve Çeçenya’dan farklı etnik topluluklar bölgeye en çok yerleşenler olmuştur. Yine 1991’lerden başlayarak etnik olarak hem Ruslar hem de Kafkas etnik kökeninden farklı toplulukların yine en çok istikrarlı gördükleri bölgelerden biri de Krasnodar Krayı olmuştur. Krasnodar Krayı’na ve daha farklı bölgelere yerleşenler Rus olmayan topluluklardı. “Rusya nüfusunun 1991’den itibaren genel bir düşüş göstermekle birlikte, bunun içinde önemli etnik ve coğrafi farklar yer aldığını ortaya koyarak, Sovyet sonrası değişen nüfus coğrafyasının çerçevesini, Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerindeki nüfus değişiminin Sovyet sonrası dönemdeki çarpıcı demografik süreçlerden biri olduğunu (…); Stavropol Krayı’n nüfusu bir bütün olarak Rusya’nın aksine 1991’den itibaren artmıştır.”

Stavropol Kray’ın nüfusu artarken, bu artış Kafkas etnisitesinin buralara gelmeleriyle olmuştur. Kafkas etnisitesi bölgeye yerleşirken aynı şekilde; “Rusların Kray’dan dışarı göçüyle eş zamanlı olarak Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinden etnik Kafkasyalıların içeriye yönelik göçlerinden kaynaklanmıştır.” Nüfus hareketleri, beraberinde bölgede Rusya ile Kafkasya arasında bir “set” olarak da görülmeye dönüşmüştür. Özellikle inançlar içerisinde de içten içe bir “rakip dinler” biçiminde çelişkiler başladı.

Bu durum; “Kuzey Kafkasya’ya rakip dinler olan Ortodoks Hıristiyanlık ile İslam arasında bir ‘fay hattı’ şeklinde bir çerçeveye oturtulmaktadır. (…) Stavropol Krayı’nın Rusya “bütünü” ile Kuzey Kafkasya arasında bir ‘set’ olarak görmektedir.”

RF siyasetçileri, milliyetçileri bu durumu RF’nin toprak bütünlüğünü “tehdit” olarak ileri sürmüşlerdir. Dışlayıcı olan bu politikalar Rus siyasetçilerin ham ve yanıltıcı, maksatlı açıklamaları olup, amaçlı kişiliklerin politikalarına dönüştürülmüştür. RF’de 2010’da yapılan nüfus sayımına göre nüfus, 142.905.200’dür. Bu rakam 1989’daki nüfus sayımında 147.400.5537 iken 2010 rakamlarına göre düşüş göstermiştir. RF dünyanın toprak olarak en geniş ülkesidir. Dünyada -yine 2010 nüfus sayımına göre- toprağı geniş ama nüfusu dünyada dokuzuncu sırada olan bir ülkedir. Çin 1.330 milyon, Hindistan 1.173 milyon, ABD 310 milyon, Endonezya 242 milyon, Brezilya 201 milyon, Pakistan 184 milyon, Bengaldeş 156 milyon, Nijerya 152 milyon. Bu ülkelerden sonra RF dünyada dokuzuncu nüfusa sahip ve toprak olarak da en geniş bir ülke... Yine RF iki ayrı dönemde 1989 ile 2010 arasında nüfusu azalmış tek ülkedir. Nüfus azalmasının temeli az doğum olmasına bağlanmaktadır.

Bütün RF’de durum böyleyken, Kafkasya’da durum tersi olmuştur. RF’nin 83 bölgesinden sadece 23’ünde nüfus artışı görülmüştür. RF içerisinde nüfus artışı en yoğun büyüyen; “En büyük artışı yüzde 172 büyüyen İnguşetya olup, bunu yüzde 50 Dağıstan takip etti.”

Kuzey Kafkasya’da doğal nüfus artış 1989 ile 2010 arası, bütün RF’de yüzde 3 oranında azalırken, nüfus oranı artan bölge Kafkasya olmuştur; “Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinin nüfusu aynı dönem yüzde 34 oranında arttı.”

RF içerisinde etnik olarak en büyük topluluk ve çoğunluk yüzde 81.5 ile Rusların nüfusu, ardından ikinci büyük etnik gurup Tatarlar; yine de Rusların yirmide birinden daha azdır. “2010 sayımında Tatarlar 5.522.096; 1.9 milyon nüfus ve RF nüfusunun yüzde 1.4’ü ile Ukraynalılar; 1.5 milyon nüfus ile yüzde 1’i Çuvaşlar; 1.4 milyon nüfus ile yüzde 1’i Çeçenler; 1.2 milyon nüfus ile yüzde 0.9’u Ermeniler olmak üzere 5 etnik gurup 1 milyonu aşan nüfusa sahiptir.”

Kafkasya’da en büyük nüfus büyümesi yüzde 172 artışla İnguşetya’da olmuştur. RF içinde ise yüzde 34 nüfus artışıyla Kafkasya, Sovyet sonrası dönemdeki en çarpıcı demografik süreçlerinden birini yaşamaktadır.

Kaynak: “Sovyet Sonrası Rusya’da Etnik İlişkiler, Kuzey Kafkasya’da Rus Olanlar ve Rus Olmayanlar” - Andrew Foxall, Çev. Serkan Özdemir. Koyu Siyah Yay. 2015. Ank.

Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.