Image

Turabi Saltık
Kafkas Tarihinden Yapraklar
Turabisaltik@mynet.com
Tüm Yazıları

01 Kasım 2008, Cumartesi

Çeçen-İnguş Edebiyatı

Kafkas-Rus savaşları sırasında, öncesinde ve sonrasında Rusya ile olan ilişkileri ve yaşananları Çeçen-İnguş edebiyatçıları ustalıkla eserlerine konu etmişlerdir. Kafkasya’da emekçi halkların sosyal mücadelelerini, ulusal direnişlerini, yaşam biçimlerini, onların aydınlık tarihini anlatmış; geçmişte yaşanan Rusya-Kafkasya ilişkilerini ortaya koyan tarihi romanlarla okuyucuyu aydınlatmışlardır. Rusya-Kafkasya ilişkilerinin temel problemlerini yazın alanında önemsemişler ve Rus, Çerkes-Çeçen-İnguş tarihinde özel ilişkilerin bulunduğu Kuzey Kafkas-Rus savaşlarının Çeçenya özelini dillendirmiş pek çok öykü ve roman üretmişlerdir.

Rusya’nın Kuzey Kafkasya Dağlı halkları ile savaşları, dönemin özgül koşullarını ortaya koyan Kuzey Kafkas edebiyatçılarında olduğu gibi Çeçen-İnguş edebiyatında da; ülkenin tarihini, dillerini, komşularıyla aralarındaki kültürel ilişkilerini, sözlü anlatısal efsanelerini, folklorunu ele alan romanlar, öyküler, düz yazılar halinde yer edinmiştir. Çeçen ve İnguşlar’ın yaşadıkları coğrafya, Terek, Argun gibi ırmaklar ve dağlık bölgelerdeki halkın yaşamlarını ele alan pek çok düz yazı, öykü ve roman Çeçen-İnguş edebiyatı içerisine girmiştir.

Çeçen edebiyatı, şiiri, öykü, roman ve düz yazını Kuzey Kafkas kökenli halklar arasında önemli yer tutmaktadır. Kuzey Kafkas halklarının edebiyatlarında olduğu gibi Çeçen edebiyatı da, Sovyet edebiyatı geleneği üzerinden yürüyen bir çizgi izlemiştir.

Mamakayev’in ‘Zelimhan’ adlı romanı, Moxhmad Sulayev’in ‘Ekimin Yetiştirdikleri’ ve bazı Çeçen edebiyatçılarının küçük öykülerle birkaç şiir kitabı dışında Türkçe’ye çevrilmiş başkaca da pek eser yok gibidir. Türkiye’de Çeçen-İnguş edebiyatı ilgili kişiler, aydın ve yazarların dışında geniş okur kitlesiyle henüz buluşmamıştır. Çeçen-İnguş edebiyatı hakkında bazı bilgilere çok az kişi sahiptir.

Çeçen-İnguş edebiyatçıları halkın kültürünü, geleneklerini, folklorunu, coğrafyasını, toprağını, akarsularını (özellikle Argun ırmağını) ve Çeçen-İnguş halkının sözlü kültürel dokusunu, romanlara, öykülere, şiirlere yansıtmıştır. Pek çok yazar, sanatçı, şair Çeçen-İnguş halk kültürünün betimlemelerini başarılı şekilde işlemiştir. Çeçen edebiyatında Moxhmad Sulayev özellikle 2. Dünya savaşı yıllarında ‘Güneş Kazanır’ adlı şiir kitabı ve ardından ‘Öleni Diriltmek’, ‘Arkadaşlar Yeniden Buluşuyor’ gibi pek çok düz yazılardan oluşmuş öyküler yayınlamıştır. Öykülerinin ardından ‘Tovsota Dağdan Ayrılıyor’ romanını yayınlamıştır. ‘Gönüldeki Kıvılcımlar’, ‘Gerçek’, ‘Anavatanın Işıkları’, ‘Toprağın Rengi’, ‘Parıltılı Akşam’, ‘İnsanlık’ adlı şiirler de yayınlamıştır. Çeçen edebiyatına pek çok yazılı ürün bırakan Sulayev, ‘Ekimin Yetiştirdikleri’ adlı eleştirel çalışmasını 1968’de yayınlamıştır. ‘Ekimin Yetiştirdikleri’ adeta Çeçen edebiyatının yazınsal eleştirel bir çalışmasıdır. Çeçen-İnguş halkının yaşamı, sözlü tarihi, kültürü, dili, alfabesi ve yazılı edebiyatının Ekim Sosyalist devrimiyle kazanımları ifade edilmiştir.

Onlar; suyu, ırmağı, çiçeği, arıyı, mavi gökyüzünü, yurt sevgisini, Çeçen-İnguş insanının derin acılarını, mutluluklarını, tasalarını, mutsuzluklarını ustalıkla yansıtmışlar eserlerine. Kuzey Kafkasya ve ülkesi Çeçenya-İnguşya sevgisi, doğa sevgisi, insan öğesi duyguları bir sevgi selidir onların romanlarında. Sulayev’in, ‘Ekimin Yetiştirdikleri’ adlı çalışmasına ön sözü yazan Yuşaj Aydayev’in onun hakkında söylediklerini kitabın çevirmeni, geçtiğimiz yıllarda kaybettiğimiz Tarık Cemal Kutlu şöyle çevirmiştir: “Sulayev yalnızca bir ozan değil usta bir çevirmendir de. Çeçence’ye Rudakin’den, Li Bo’dan, Geyne’den, M. Lermontov’dan, Resul Hamzatov’dan ve başka ulus ozanlarından şiirler çevirmiştir. Klasik şiirde A. Puşkin, Mayakovski tarzında karışık ve çapraz uyaklı dörtlüklerden oluşan şiirler; halkımız folklorundaki dizgelere benzetilerek yazılanlardır. Ozan dilde çok titizdir. Şiirde akıcılığı sağlamak için sözcükleri özenle seçmektedir.“ Sulayev, ‘Ekimin Yetiştirdikleri’ kitabıyla Çeçen-İnguş edebiyatına eleştirel yaklaşımlarla yön vermeye çalışmıştır.

Kuzey Kafkas edebiyatlarının içerisinde Çeçen-İnguş edebiyatının zenginliği önemli yer tutmaktadır. Çeçen-İnguş halkının yazın dilinin, yazılı edebiyat içerisindeki yeri bilinmektedir. Şiir, tiyatro, düz yazı, öykü, roman alanında Çeçen-İnguş yazarlarının edebiyata kazandırdıkları, kardeş halkların edebiyat örnekleriyle beslenmiştir. Çeçen-İnguş edebiyatı yirminci yüz yılın ilk başlarında ciddi seviyeye ulaşmıştır. Onlar sözlü söylencelerden, halkın kültüründen aldıklarını yazılı edebiyata dönüştürmüş, ve pek çok Çeçen-İnguş edebiyatçısı çeşitli ulusların edebiyat eserlerini Çeçen-İnguş yazılı diline çevirmiştir.

Alanlarında Çeçen-İnguş edebiyatına pek çok eser kazandıran; Arbi Dudayev, Sajid Baduyev, Moxhmad Mamakayev, Jarbi Mamakayev, Nurdin Muzayev, Said Arsanov, Xalid Oşayev, İsayeva Mariyama, Bilal Sajidov, Edilov Xasmoxhamad, Zaydin Mutalibov, Raise Axmatova gibi pek çok isim söz konusudur. Yazın dilinin temsilcileri; Çeçen-İnguş sanat ve edebiyatına büyük değerler katmış, yön vermiş, doğru olanı sanata yansıtmış, ülke ve yurt sevgisini işlemiş, dilin güzelleşmesini sağlamış, düşünsel ve fikirsel alanda önemli edebi katkılar sunmuşlardır.

Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.