Image

Dr. Hajbeviko Fatma Yılmaz
WUZİNŞEW
dr.fatmaylmz@gmail.com
Tüm Yazıları

01 Şubat 2020, Cumartesi

Belki de sensin!

 

       Bir kan tahlili sizi bir anda kahraman yapabilir! Bir insana umut olmak, onun hayatını kurtarmak o kadar kolay ki… 3 tüp kan verip bizimle yola çıkar mısınız?

       Sağlıkla ilgili bir meslek grubundaysanız çaresizliğin ne olduğunu insanların gözlerinde, gözbebekleri donduğunda öğrenmek zorunda kalırsınız. Kuvözde yatan bebekte, oyun çağında duvarına kahramanlarını asan çocuğun sakinliğinde, onları öyle görmeye küskün anne-babaların sessizliğinde, kan almaya gittiğinizde size korkulu-sorgulayan gözlerle ama isyan etmeden bakan yetişkinlerde… Bu yüzden bir insana umut olmak sözü çok değerlidir!

       18-50 yaşında sağlıklı bir bireyseniz, kronik ve bulaşıcı herhangi bir rahatsızlığa sahip değilseniz hayat kurtarabilirsiniz! Bunun için yapmanız gereken, size en yakın Kızılay gönüllü verici merkezine giderek onam formu ile birlikte 3 tüp kan örneği vermek. Unutmayın! Beklediğiniz her an bir hasta aramızdan ayrılabilir. O, “Belki de sensin!”

       Bu ayki konumuz, anladığınız üzere kök hücre (kemik iliği) nakli...

       Kemik iliği, kan hücrelerinin yapımını sağlayan kemik içinde bulunan süngerimsi bir dokudur.

       Hematopoietik kök hücreler ise göbek kordon kanı, kemik iliği ve dolaşan kanda bulunan, yaşam boyu kendini yenileyebilen, farklı kan hücrelerine dönüşme kapasitesine sahip hücrelerdir. Kök hücrelerden organlara oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri (eritrosit), enfeksiyonlarla savaşmada etkili beyaz kan hücreleri (lökosit), kanama kontrolü sağlayan trombositler gelişir. Bu hücrelerin varlığı yaşam için şarttır. Ancak lösemilerde, bazı lenfomalarda, kalıtsal anemilerde bu süreç bozulur. Bazen ilaç tedavisi etkisiz kalabilir ve tek çare kemik iliği naklidir.

       Kemik iliği naklinde temel prensip, sağlıklı kök hücrelerin hastaya verilerek normal kan hücrelerinin yapımını sağlamaktır. Kök hücreler, yeni doğan bebeğin göbek kordonundan, kemik iliğinden veya dolaşan kandan (çevre kanı) elde edilebilir.

       Kök hücreler yaşam boyu kendini yenileyebilme özelliğine sahip olduğundan bağış sonrası kısa sürede tekrar eski sayısına ulaşır.

       Kemik iliği naklinde en önemli nokta, hasta ve sağlam birey (gönüllü verici: donör) arasında doku grubu antijeni (HLA) uyumudur. HLA, kişiler arasındaki doku uyumunu (kan bağışındaki uyum gibi) gösterir, kalıtsaldır. Bağışçı ve hastanın HLA sonuçlarının yüksek oranda eşleşmesi, en iyi nakil sonucunu sağlar.

       Genel olarak 2 çeşit kemik iliği nakli vardır.

       Otolog: Toplanıp dondurularak saklanan kendi kök hücrelerinin, yüksek doz kemoterapi sonrası tekrar hastaya verilmesidir.

       Allojenik: Başkasından alınan kök hücrelerin naklidir. Tam/yarı uyumlu anne, baba, kardeş veya tam uyumlu akraba olmayan kişilerden yapılabilir. Lösemi, aplastik anemi gibi kemik iliği bozukluklarında uygulanır. Hastalıklı kemik iliği kemoterapi ve/veya radyoterapiyle ortadan kaldırılır, sonra sağlıklı bir vericiden toplanan kök hücreler hastaya verilir ve yeni-sağlıklı kan hücrelerinin yapılması sağlanır. Doku grubu antijenleri (HLA) hasta ile uyumlu olan, 2 ila 60 yaş arasındaki, kronik rahatsızlığı olmayan herkes kök hücre donörü olabilir.

       Nakil için iki çeşit yöntem uygulanır...

       1. Periferik kök hücre toplama: Bağışçının periferik kanından toplanan kök hücrelerle yapılır. En sık kullanılan yöntemdir. Donörün damar yapısının uygun olması gerekir. Bağışcıya bazı aşılar (büyüme faktörleri gibi), deri altına 4-5 gün boyunca günde iki kez enjekte edilir. Aşı sonrası 4 veya 5. günde kanda kök hücreler artmaya başlar. Koldan steril bir iğneyle alınan kan, aferez cihazında ilerler ve bu cihazda 4-5 saatlik bir işlem sonunda kök hücrelerin diğer kan bileşenlerinden ayrılması sağlanır. Bu kök hücresi ayrılmış kan, diğer kolundan tekrar donörün vücuduna verilir. Bu işleme kök hücre aferezi-hasatı denir. Toplanan kök hücreler (bazen dondurma gibi bazı işlemlerden geçirilerek) hastaya damar yoluyla nakledilir. Bağışçının kök hücre toplanma sürecinde enfeksiyon vs. kapmaması için gözetim altında olması istenir, anesteziye ihtiyaç duyulmaz. Nadiren dudak ve parmaklarda geçici uyuşma hissi, bağıştan sonraki ilk 48 saat içinde geçici halsizlik, ateş, grip benzeri belirtiler, sızı şeklinde kas-kemik ağrıları görülebilir. Donörlerin çoğu ağrı kesici almaya gerek görmediğini ifade eder. Ancak gerektiğinde doktorun önerdiği ağrı kesiciler kullanılmalı, asetilsalisilik asit içeren ilaçlar (Aspirin vb.) kullanılmamalıdır.

        2. Kemik iliği toplanması: Aşılamaya ihtiyaç duyulmaz, anestezi eşliğinde leğen kemiğinizden tek seferde çok sayıda kök hücre elde edilir. Bağışçıdan yaklaşık 1 hafta önce 1 ünite kan alınarak, tekrar kendine verilmek üzere saklanır. Sağlık kontrolleri, genel anestezi almasına engel olup olmadığına dair muayene yapılır ve hastaneye yatırılır. 1-2 saatlik genel anestezi altında cilt üzerinden küçük bir kesi (sonrasında dikiş gerektirmeyecek kadar küçük) açılarak özel bir iğne yardımıyla kalça kemiğinin arkasından kök hücre alınır. Bağışçı, genellikle aynı günün akşamında veya ertesi gün kan tetkikleri yapıldıktan sonra taburcu edilir. Kalça bölgesinde 1-2 günlük sızı, anesteziye bağlı geçici boğaz ve baş ağrısı görülebilir. Bağış sonrası ilk 2 ya da 3 hafta biraz ağrı, yara yerinde sızı-tutukluk hissedilebilir. Bağıştan sonraki ilk 2 hafta ağır kaldırılmamalı, ağır sporlar yapılmamalıdır.

       Genellikle her iki yöntemde de nakilden sonraki 2 gün içerisinde bağışçı günlük aktivitelerine dönebilir.

       Seçilecek yöntemde bağışçının tercihi ön planda tutulmaktadır. Bazı durumlarda hasta ve donörün sağlık durumuna göre nakil merkezi tarafından hangi yöntemin seçileceğine karar verilebilir.

       Siz de 18-50 yaş arasında, sağlıklı bir bireyseniz, Gönüllü Verici Merkezi ve Sabit Kan Alma Merkezlerinde kök hücre bağışı ile ilgili bilgi alabilir ve bağışta bulunabilirsiniz. Sizler için linki aşağı yazıyorum. https://www.kanver.org/KanHizmetleri/ KokHucreBagisiNoktalari/

      

       Kök hücre bağışçısı olmaya karar verdiğimizde süreç nasıl ilerler?

       1. Başvuru sonrası bir bilgilendirme görüşmesi yapılır. Bağışı kabul ederseniz, “Gönüllü Kök Hücre Bağışçısı Bilgilendirme ve Onam Formu”nu doldurup imzalayarak bu bağışı resmi olarak onaylamanız istenir. İletişim bilgilerinizi doğru ve eksiksiz doldurmanız önemlidir. Ardından kan grubu tespiti, (HIV, Hepatit ve Sifiliz gibi) enfeksiyon hastalıkları açısından test etmek ve doku tiplemesi için 3 tüp kan örneği (korkmayın, çok değil, az miktarda 2-4 ml) alınır.

       2. Testlerde herhangi bir enfeksiyon saptanırsa bağışçı olamazsınız ve bu konuda bilgilendirilirsiniz. Enfeksiyon hastalıkları açısından test sonucunuz negatif ise kan örneğiniz HLA (insan lökosit antijeni) doku tipinizin belirlenmesi için TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuvarı’na gönderilir ve test sonuçları Kemik İliği Bankası’na aktarılır (Kök hücre bağışçı adayı olduktan sonra adres veya iletişim bilgileriniz değişirse lütfen Türk Kızılayı’na başvurarak bilgilerinizi güncelleyin).

       Hasta ile doku eşleşmesi gerçekleşirse, kök hücre donörü olabilirsiniz, sonraki süreçse:

       1. Bilgilendirme Görüşmesi: Hasta ile sizin aranızda koordinasyonu sağlayacak olan Türk Kızılayı yetkilisi sizinle görüşür. Görüşme sonrası doku uyumunuzu yeniden değerlendirmek için sizden kan örnekleri alınır, sizin ve hastanın örnekleri TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuvarı’na gönderilir.

       2. Doğrulama testlerinden sonra Türk Kızılayı yetkilisi sizinle temasa geçer; nakil gününü ve bağış için hastanın doktorunun tercih ettiği nakil tipini size bildirir (Doktor hasta için en iyi yöntemi isteyecektir, fakat sizin son kararınız önemlidir ve bu karar doktora iletilir). Eğer hâlâ bağışta bulunmayı kabul ederseniz işlemler başlatılır.

       3. Sağlık Muayenesi ve Tetkikler: Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kişiler eşliğinde, muayene ve tetkik işlemleriniz başlatılır. Ayrıntılı fizik muayene, elektrokardiyografi (EKG), akciğer filmi ve çeşitli testler (idrar, kan testleri, kadınlar için hamilelik testleri gibi) yapılır. Nakil sonrasında ilk bir ay içerisinde TÜRKÖK tarafından tekrar sağlık muayeneniz yaptırılır.

       4. Zaman Planlaması: Ortalama bir bağış süreci 4-6 haftalık bir zaman aralığında 20-30 saatlik bir zamanınızı alır.

       * Bağış sürecinin hiçbir evresinde donörden ücret alınmaz, sosyal güvenliği kesinlikle kullanılmaz, işyerinizden Sağlık Bakanlığı aracılığıyla izin alınır.

       Bu süreç içinde herhangi bir zaman diliminde bağış kararından vazgeçme hakkına sahipsiniz. Ancak hasta nakil için tedaviye başladıktan sonra kararınızdan vazgeçerseniz hastada hayati tehlike oluşabilir. Unutmayın ki nakil öncesi sizin onayınıza güvenilerek hastaya kemoterapi ve radyoterapi verilerek kemik iliği sıfırlanmaktadır.

        5. TÜRKÖK Projesi kapsamında sizden kök hücre toplandıysa veritabanında 1 yıl boyunca inaktif hale getirilirsiniz. 1 yılın sonunda TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veritabanından aksi bir talebiniz olmadıysa kaydınız otomatik olarak aktif hale getirilir.

        Türk Kızılayı’na kök hücre bağışçısı adayı olmak için bir kere numune vermeniz yeterlidir. Bu numuneler kök hücre bağışı işlemi değildir, kök hücre bağışçısı adayı olmanızı sağlar. Bağışçı adaylarına ait doku verileri TÜRKÖK KİB veritabanında 55 yaşına kadar saklanır. Bir hasta ile uyumunuz olursa sizinle iletişime geçilir. Uyum tespit edilmediği sürece size geri dönüş yapılmaz.

       Kök hücre nakli bekleyen hasta sayısının yüksekliği ve hasta - donör arasındaki HLA eşleşme olasılığının çok düşük olması nedeniyle dünyadaki bütün kemik iliği bankalarının verileri bir havuzda paylaşılmaktadır. TÜRKÖK, hasta ve bağışçının gizliliğini korumayı taahhüt eder. Bağışçı ve hastanın kişisel bilgilerinin saklanması yasalar gereğidir.

       04.05.2016 tarihi itibariyle TÜRKÖK Ulusal Kemik İliği Bankası’nın, Dünya Kemik İliği Bankası’na üyelik işlemleri tamamlanmıştır. Yurtdışı hasta ile eşleşme olursa, bağışçının onaylaması halinde Türkiye’de toplanan kök hücreler hastanın bulunduğu ülkeye gönderilmektedir.

        Kök hücre bağışı konusunda halen yeterince bilinçlendirme yapılamamış olup birçok sivil toplum hareketi bu uğurda çaba sarf etmektedir. Bunlardan biri “Donör ol, hayat kurtar” sloganıyla yola çıkan “Belki de Sensin”, kök hücre bağışçısı olmayı teşvik eden bir sivil toplum girişimi. 2013 yılında Merve Dilara Kurt ve Aykut Kadir Kurt tarafından başlatılmış. Bu süreçte kansere yakalanan kuruculardan Merve Dilara Kurt hayatını kaybetmiş, Aykut Kadir Kurt 15 farklı ilde yüzlerce gönüllü ile yola devam ediyor. “Kurtaracak kişi ya da başına gelecek kişi belki de sensin” diyorlar.

       Umut olmak ile umut eden olmak arasındaki sınır o kadar ince ki... İçimizden biri Mustafa Janberk desteğinizi bekliyor, gönüllü verici (donör) olmak için aradığımız şartlarsa:

       1.18-50 yaş aralığında olmak,

       2.Sağlıklı olmak (Hepatit B, Hepatit C ve Sifiliz hastalığı geçirmemiş, kronik hastalığı bulunmayan, kanser, HIV (AIDS) tanısı almamış olan kişiler)

      3. Kocaman bir yüreğe sahip olmak

      Annesinin size bir de notu var:

    

 

       Dipnot: TÜRKÖK, T. C. Sağlık Bakanlığı’nın, kemik iliği nakli bekleyen hastalar ve gönüllü vericiye ait doku grubu antijeni bilgilerinin depolandığı Kemik İliği Bankası’nın (KİB) kurulması ve kemik iliği nakli ile ilgili merkezler arasında koordinasyonun sağlanması için oluşturduğu TÜRkiye KÖk Hücre Koordinasyon Merkezi’nin adıdır. Bu merkeze, gönüllü kemik iliği veya periferik kök hücre bağışçılarının kazanılması Türk Kızılayı tarafından sağlanmaktadır. Türkiye’de TÜRKÖK ile birlikte, ulusal ve uluslararası veritabanında uygun verici taramalarını yapmak üzere Çapa Tıp Fakültesi Kemik İliği Bankası (TRİS), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kemik İliği Bankası (TRAN) ve Türkiye’deki uluslararası akreditasyon sertifikasına (FACT-NETCORD) sahip Ankara Üniversitesi Akraba Dışı Kordon Kanı Bankası hizmet vermektedir.

       Dünya Kemik İliği Donör Birliği (WMDA) kan kök hücre ürünlerinin standartlara uygun bir şekilde tedarik edilebilmesi için kurulmuştur. Kuruluşa 54 ülkeden 100 kök hücre/kemik iliği bankası kayıtlıdır. (https://statistics.wmda.info)

http://www.thd.org.tr/thdData/userfiles/file/Hematopoietik%20Ko%CC%88k%20Hu%CC%88cre%20Nakli%20Dono%CC%88r%20K%C4%Bavuzu.pdf

https://www.kanver.org/sayfa/kan-hizmetleri/kok-hucre-bagisi/53

http://www.belkidesensin.org/ne-yapabilirim/

 

 

Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.