Image

Turabi Saltık
Kafkas Tarihinden Yapraklar
Turabisaltik@mynet.com
Tüm Yazıları

01 Mart 2016, Salı

Abaza Edebiyatı-Gulya Dırmit ve Şinkuba

 
Abaza edebiyatının kurucusu, ilk yazarı, ilk şairi Gulya Dırmit'tır. Abaza edebiyatı üzerine en soylu ve köklü çalışma Gulya Dırmit tarafından yapılmıştır. Abhazya'da ilk yazılı edebiyat çalışmaları 18.yy'ın ortalarında başlamış olmasına karşın, anadilde alfabe ve edebiyat çalışmaları, Gulya tarafından başlatılmıştır. Gulya'nın esin kaynağı halkının geçmişine, folkloruna dayanmaktadır. Abaza yazılı edebiyatı, Abaza halk destanları ve sözlü söylenceleriyle beslenmiştir. Kuzey Kafkas halklarının ortak destanları olan Nart mitolojileri, Abaza edebiyatının da kaynağını teşkil etmiştir. Abazalara ait Abritskıl Halk Destanı, Gulya'nın ufkunu genişletmiştir. Gulya Dırmit, Abaza sözlü edebiyat ürünlerinden gücünü almıştır. Abritskıl Destanı Gulya’ya, ana kaynak olmuştur. Abaza sözlü ürünleri, 1862'li yıllarda yazıya dönüştürülmüş olmakla birlikte, 20. yy'ın ilk başlarında Gulya Dırmit kendi hazırladığı Abaza alfabesiyle, yazılarını ilk defa Gürcistan'da yayınlar. Abaza destanlarında halkının mutluluğu, doğruluğu için mücadele veren kahramanların ve Nartların yaşadığı coğrafya anlatılır. Abaza halkının sözlü geleneğinin derlenmesi, yazılı edebiyata dönüştürülmesi, Abaza edebiyatının temel kaynağı olmuştur.
 
Abaza edebiyatının devi ve piri olan Gulya Dırmit 1875’te Abhazya'da yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. O yıllar (1877-78) Osmanlı-Rus savaşlarının başladığı dönemdi. Savaşı kaybeden Osmanlı geri çekildi. Abhazya'nın Karadeniz limanlarında Osmanlı gemileri dönerlerken, zor yoluyla Osmanlı diyarına pek çok Abaza aileyi de getirdi. Osmanlıya getirilen Abaza yoksul çiftçi aileleri arasına GulyaDırmit'ın ailesini de vardı. Osmanlı gemileri Trabzon sahillerine ulaşınca Gulya Dırmit iki yaşındaydı. Babasını Trabzon’da kaybetti. Babasının ölümünden sonra annesi ve ailesi, gizlice bir taka ile Batum'a kaçtılar. Batum'da zor şartlar içerisinde iki yıl yoksul bir yaşam sürdüren ailesi, oradan da kaçarak ülkesi Abhazya'ya yerleşti. 
 
Çocuk yaşta anavatanına kavuşan Gulya Dırmit, gelecekte Abaza edebiyatının piri olacaktı. Sonraki yaşamında sürgünün acılarını, ailesinin, halkının tarihini, dilini eserlerinde işleyen Dırmit, henüz on yedi yaşındayken, Abaza alfabesini hazırladı. Yazdığı ilk şiirlerini, hazırladığı Abaza alfabesiyle yayınladı. Dünya edebiyat tarihinde bir ozanın, şairin yine o ozanın ve şairin kendisinin hazırladığı alfabe ile şiirlerini yayınlaması örneği Gulya Dırmit'a nasip olmuştur. Son derece mutlu bir olay olsa gerek… Abaza edebiyat tarihinde anadilde hazırlanan ilk alfabeyle yayınlanan "Yabancı Gök Altında" adlı ilk Abaza öyküleri Gulya Dırmit'a aittir. Gulya Dırmit sonraki yaşamında ve sosyalist Abhazya'nın ilanı ve kuruluşundan sonra Gürcistan'da kurulan Bilimler Akademisi bünyesinde, Abaza Dili, Tarihi ve Edebiyatı Enstitüsünde oluşturulan, Abaza Dili Akademisi Başkanlığına getirilir. Onlarca klasikleri ve eserleri Abaza diline çeviren yine GulyaDırmit'tır. Abaza edebiyatının temel taşı, graniti olan Dırmit, Abaza halkının çıkarlarını her zaman kendi çıkarlarının önünde tutmuştur. "Yapıtlarımın hepsi ulusumun üzerindedir" diyerek Abaza edebiyatına verdiği önem ve değeri eserlerinde ortaya koymuştur. Tarih, kültür, sanat çalışmalarıyla Abaza edebiyatının öncüsü olarak, kendisinden sonra gelen genç kuşak şair, romancı ve edebiyatçılara, çığır açmış, ışık tutmuştur. Bir halkın edebiyatı o halkın ulaştığı kültürel bilincin göstergesidir. 
 
Gulya Dırmit’ten sonra modern Abaza edebiyatının öncüleri Gulya’nın mirasını ileri götürmüşlerdir. Bunda öncü olan Bagart Şinkuba’dır. Abaza modern edebiyatını Abhazya sınırlarının dışına taşıyan, Abaza efsanelerini, söylencelerini, dünya edebiyatı tarihine; dünya halklarına tanıtan, haklı ve hâk eden bir düzeye oturtan Bagart Şinkuba olmuştur. Şinkuba "İlk Satırlar" adlı kitabını 1938’de yayınlar. Şinkuba, 1917'de Abhazya'da yoksul bir çiftçi çocuğu olarak doğdu. İlköğreniminden sonra Abaza Pedagoji okulunda (1931-35) öğrenim gördü. Abhazya'nın Sohum kentinde bulunan Maksim Gorki Pedagoji Enstitüsünde eğitimini sürdürdü. Bilimler Akademisinde asistanlık yaptı. Doktora tezini hazırlarken doğduğu köyde öğretmenlik yaptı. 
 
İkinci Dünya Savaşının bitiminde Abhaz Dili Tarihi ve Edebiyatı Enstitüsünde bir bilim işçisi olarak görev aldı. Şair ve yazarlığının yanında belgesel düz yazılarıyla, alanında bir halk bilimcisiydi. Ayrıca aktif olarak politik alanlarda da görevler aldı. Abhazya Parlâmentosunda ve eski SSCB Yüksek Sovyet Halklar Meclisinde görevli parlamenterlik de yaptı. Uzun yıllar Abhazya Özerk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı görevini de yürüttü. 1935’te yayınladığı şiirlerinin yanında, filim senaryolarıda yazdı. Ülke çapında pek çok ödül aldı. Kiev'de çevrilmiş "Beyaz Başlık" filminin senaryosu Şinkuba'ya aittir. Tiyatro eserleri de yazdı. Abhazya'nın Sohum kentindeki Samsa Camba Tiyatrosunda "Kafalarımız Uymuyor" adlı oyunu uzun yıllar oynamıştır. Şinkuba, Abhazya Yazarlar Birliği Sekreterliğini de yapmıştır. Gulya Dırmit Edebiyat Ödülünü almıştır. Puşkin'den Barataşvili'ye, Lermantov'dan Bayron'a, Pötöfi, Göte, Sevçenko ve daha pek çok ünlü edebiyatçıların eserlerini Abaza diline çevirmiştir. Şinkuba, Abaza edebiyatı için; "Anadilimizde bastırılmış olan ilk kitabın 1912'de yayımlandığı düşünülürse, Abaza edebiyatının aldığı yola ve gösterdiği gelişmeye şaşmamak olanaksızdır" der.
 

Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.